О.ЭРДЭНЭБУЛГАН: ХӨРӨНГӨ ОРУУЛАГЧДЫН СОНИРХОЛ ИЛТ СЭРГЭЖ БАЙНА

Уул уурхайн дэд сайд О.Эрдэнэбулгантай цаг үеийн асуудлаар ярилцлаа.-Уул уурхайн салбарт гадаадын хөрөнгө оруулалт буурснаас үүдэж энэ салбарт үйл ажиллагаа явуулдаг 1000 гаруй компанийн үйл ажиллагаа зогсонги байдалтай байна гэсэн мэдээлэл байна. Үнэхээр нөхцөл байдал хүндхэн байнаа даа? 

-2013 онд гадаадын хөрөнгө оруулалт буурсан тал бий. Хөрөнгө оруулалт буурахад олон хүчин зүйлс нөлөөлсөн. Дэлхийн эдийн засгийн сул байдал, Евро бүсийн эдийн засгийн хямрал, хөрөнгийн зах зээл дээрх компаниудын үнэлгээ буурсан нь олон улсад хөрөнгө оруулагчдыг түгшээж, хүлээлтийг бий болгосныг хүн бүр мэдэж байгаа. Дотоодод бол өмнөх УИХ, ЗГ-аас баталсан Стратегийн ач холбогдол бүхий салбарт үйл ажиллагаа явуулж байгаа аж ахуйн нэгжид гадаадын хөрөнгө оруулалтыг зохицуулах тухай хууль, Урт нэртэй хууль зэрэг гэнэтийн хуулиуд батлагдаж гадаадын хөрөнгө оруулагчдыг болгоомжлоход хүргэж байсан олон хүчин зүйл байсан. Гэхдээ саяхан УИХ-аар баталсан Хөрөнгө оруулалтын тухай хууль болон хөрөнгө оруулалтыг дэмжихээр Засгийн газраас авч хэрэгжүүлж байгаа арга хэмжээнүүдийн үр дүн эхнээсээ харагдаж эхэлж байна гэж үзэж байна. Хөрөнгө оруулагчдын хандлага ч нааштайгаар эргэж эхэлж байна. Үүний жишээ энэ онд Оюу Толгойн далд уурхайн санхүүжилтийг тооцохгүйгээр  манай геологи,уул уурхайн салбарт 850 тэрбум төгрөг, газрын тосны салбарт ойролцоогоор 1,2 тэрбум төгрөг нийтдээ 2 их наяд төгрөгийн хөрөнгө оруулалт хийгдэнэ. Ер нь бол гадаадын хөрөнгө оруулалт 2012-2013 онд буурсан шалтгаан бол ойлгомжтой. Тухайн ашигт малтмалын зах зээл дээрх үнэ буурахаар тэр салбар хийгдэх хөрөнгө оруулалт буурдаг. 2012 оныг 2013 онтой харьцуулахад манай гол нэрийн экспортын хувь 4-40 гаруй хувиар унасан. Тухайлбал нүүрсний үнэ 42.3 хувиар. Оюутолгойн анхны хөрөнгө оруулалт 2012 оноор дууссан. Оюутолгой төсөлд 2011, 2013 онд жилд дунджаар 2 тэрбум гаруй ам.долларын хөрөнгө оруулалт хийгдэж байсан бол 2013 онд 100 гаруйхан сая ам.доллар болж анхны хөрөнгө оруулалт дууссан. Дараагийн далд уурхайн хөрөнгө оруулалтын тухайд хөрөнгө оруулагч нэг их яарахгуй байгаа. Энэ төслийн бутээн байгуулалт, санхүүжилттэй холбоотой бух эрх хөрөнгө оруулагчид байгаа.Уул уурхайн яам, ЗГ дэмжиж байгаа гэдгээ хэлсэн байгаа. Хөрөнгө оруулалт буурахад нөлөөлсөн бас нэг том шалтгаан бол. 2012 оны сонгуулийн өмнө баталсан зарим хууль, сонгуулийн үеэр ЗГ- с гаргасан шийдвэр. Өөрөөр хэлбэл эдгээрээс болж хөрөнгө оруулалтын эрх зүйн орчин тогтворгүй гэдэг нэртэй болсон. Шүүхээс цуцалсан  106 тусгай зөвшөөрөл, урт нэртэй хуулийг хэрэгжүүлэх ЗГ- ын 2012 оны 6 сарын тогтоол. Төр өөрөө тусгай зөвшөөрөл өгчихөөд хөрөнгө оруулалт хийчихээр нь дахиж хууль гаргаж хүчингүй болгож тэднийг хохироогоод хохирлыг барагдуулахгуй болохоор хөрөнгө оруулагчид итгэнэ гэж үү. Эдгээр эрх зүйн шийдвэрээс болж 700 орчим тэрбум төгрөгийн хөрөнгө оруулалт ур дүнгүй зогсож, цаашид хийгдэх тэрбум, тэрбум ам.долларын хөрөнгө оруулалт хийгдэхгүй боломжгүй болсон байх аа. 

-Д.Ганхуяг сайд ч тэр та ч тэр их л өөдрөг зүйл ярих юм. Гэтэл эдийн засаг хямарч байгаа талаар байнга л яригдсаар байгаа. Эсвэл танай салбарт итгэл төрөх үзүүлэлтүүд харагдаад байгаа юм уу? 

Энэ оны эхний улирлын статистик мэдээллийг харахад тодорхой эерэг үзүүлэлтүүд гарч байна. 2014 оны эхний улирлын байдлаар гадаадын хөрөнгө оруулалт 540 сая ам.доллар болсон байна. Уул уурхайн салбарын аж үйлдвэрийн өсөлт 20 гаруй хувиар, экспортын хэмжээ мөн оныхоос 20 орчим хувиар нэмэгдсэн байна. Гадаад худалдааны алдагдал буурч байгаа нь нийт эдийн засагт эерэг нөлөө үзүүлж эхэлж байна. Манай улсын нийт экспортын 90 орчим хувийг уул уурхайн салбар дангаар бүрдүүлдэг. Энэ өсөлтөд зэс, түүхий газрын тосны үйлдвэрлэл, экспорт нэмэгдсэн нь нөлөөлсөн. Хэдийгээр манай уул уурхайн салбарын экспортын голлох түүхий эдийн үнэ буурсан ч гэсэн нүүрсний экспортын биет хэмжээ өмнөх оныхоос өссөн.  Өнөөдрийн байдлаар 6 сая орчим тонн нүүрс экспортлоод байна. Энэ онд 31 сая тонн нүүрс экспортлох  зорилт тавьсан.Үүнийгээ биелүүлэхийн төлөө ажиллаж байна. Төмрийн хүдрийн экспортын гол зах зээл болох өмнөд хөршид энэ түүхий эдийн үнэ 40-50 хувиар унасан нь компаниудад дарамт учруулж байна. Гэхдээ төмрийн хүдрийн экспортыг дэмжих чиглэлээр тодорхой арга хэмжээ авч ажиллаж байгаа. 

-Гэхдээ л  сонин хэвлэлд таны хэлж байгаагийн эсрэг зүйл бичиж байна. Ялангуяа хөрөнгө оруулалт буурсан нь уул уурхайн салбарын алдаатай бодлогын уршиг гэж дүгнэж  байгаа? 

-Би санал нийлэхгүй байна. Гэхдээ энэ салбарт бүх зүйл 100 хувь болж бүтэж байгаа гэж  бас хэлмээргүй байна. Бид бас олон сорилт, бэрхшээлтэй тулгарч байгаа, гэсэн ч энэ салбарт үйл ажиллагаа явуулж буй нийт оролцогч нартайгаа хамт шийдээд явах болно. Уул уурхайн салбар Монгол Улсын эдийн засгийн гол хөдөлгөгч хүч. Энэ салбарын өсөлт нь ДНБ-ий 7,3 хувийн өсөлтийг хангахад чухал үүрэг гүйцэтгэсэн хэвээр  байна. 2012 оны сонгуулийн үр дүнд байгуулагдсан УИХ, Засгийн газар нь энэ салбарыг дэмжсэн олон чухал бодлого гаргаж, энэ салбарын үйл ажиллагааг ил тод, нээлттэй, хариуцлагатай байх чиглэлээр ажил хийж байгаа. Шинэчлэлийн Засгийн газар, Уул уурхайн яамны зүгээс энэ салбарт үйл ажиллагаа явуулдаг аж ахуйн нэгжийн үйл ажиллагааг дэмжихэд бодлогоо чиглүүлж ирсэн. Тиймдээ ч өнгөрсөн хугацаанд Төрөөс эрдэс баялгийн салбарт баримтлах бодлогын баримт бичиг, Алтны худалдаанд ил тод байдлыг бүрдүүлэх зорилгоор Ашигт малтмалын тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хууль, бүтээн байгуулалтыг дэмжих үүднээс Түгээмэл тархацтай ашигт малтмалын тухай хуулийг УИХ-аар  батлуулсан. Асуудлыг хамтдаа шийдээд цаашаа явахын тулд  бид уул уурхайн салбарт үйл ажиллагаа явуулж буй бүх талын төлөөллүүдтэй нягт хамтран ажиллаж байгаа. 

-Хөрөнгө оруулагчид ер нь юу хүсэж байна.  Төрөөс гаргаж буй хууль тогтоомж, шийдвэр нь тэдний хүлээлтэд нийцэхгүй байгаатай энэ бүхнийг холбож ойлгож болох уу ? 

– Хөрөнгө оруулагчид хууль, дүрэм ийм тийм байна гэхээсээ илүү тодорхой, урт хугацаанд тогтвортой, ил тод эрхзуйн орчныг  хүсэж байгаа. Тэдэнд ойлгомжтой тогтвортой “тоглоомын дүрэм” л хэрэгтэй. 

-Олон улсын нөлөө бүхий сонин “Financial times”-д Уул уурхайн сайд Д.Ганхуягийг “dickhead” буюу тэнэг толгой гэж доромжиллоо гэсэн мэдээлэл гарсан . Салбарын тань сайдыг дэлхий нийт үнэхээр ингэж үнэлж байгаа хэрэг үү ? 

-“Financial times” сонинд ийм мэдээлэл гараагүй л дээ. Энэ асуудлаар манай яамны зүгээс “Financial times” сонинд албан ёсоор хандсан. Энэ сонины газраас манай яаманд хандаж хувь хүний блог байсан, манай сонинд ийм зүйлнийтлэгдээгүй гэдгээ албан ёсоор илэрхийлсэн. Энэ мэдээллийг нийтэлсэн Монголын зарим сайтууд буруу мэдээлэл гаргасандаа залруулга хийсэн. Харин ч Д.Ганхуяг сайд Канад улсад болсон Олон улсын хөрөнгө оруулалтын чуулганы /PDAC/ үеэр Монгол Улсад хөрөнгө оруулалт хийх хууль эрх зүйн таатай орчин бүрдэж байгаа талаар маш дэлгэрэнгүй танилцуулж, хөрөнгө оруулагчдад эерэг ойлголт төрүүлж чадсан. 

-Сайд нарын давхар дээлийг тайлах асуудлыг УИХ-аар хэлэлцсэн ч бүдэрсэн. Гэвч зарим нэг сайд өөрийнхөө хүсэлтээр сайдынхаа суудлаас буулаа. Сайд нарын давхар дээлийг тайлах асуудал хэсэгтээ л намжихгүй нь бололтой. Давхар дээлээ нэн яаралтай тайлах ёстой сайд нарын тоонд Уул уурхайн сайдыг багтаасан байна билээ? 

-Уул уурхайн салбарыг улс төржүүлэхгүй байх ёстой. Үүнд хэвлэл мэдээллийнхэн та бүхнийг ч анхааралтай хандаасай гэж хүсэж байна.  

-Энэ асуултыг асуусны шалтгаан нь Д.Ганхуяг сайд давхар дээлээ тайлснаар таныг дараагийн Уул уурхайн сайд болох магадлалтай хүмүүсийн жагсаалтад багтаасан байсантай холбоотой юм л даа? 

– Монгол улсын уул уурхайн салбарыг Д.Ганхуяг сайд удирдаж байгаа. Уул уурхайн яам байгуулагдсан цагаас хойш Д.Ганхуяг сайд бид хоёр гар нийлж ажиллаж  байна. Энэ хугацаанд бодлогын баримт бичиг, салбарын хууль эрхзүйн шинэчлэл гээд олон зүйлээ тодорхой болгохоор бид хамтдаа нойр хоолгүй ажилласан. Асуудлаа ойлгосон ажлаа мэддэг баг бүрдсэн . Одоо бол ажиллах л цаг.  Биднийг цаг хугацаа хүлээхгүй шүү дээ. Хоосон улстөржилтөөс бид юу ч хожихгүй .Одоо Ашигт малтмалын тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай,Газрын тосны тухай хуулийг УИХ баталчихвал, энэ салбарын эрх зүйн орчин эргээд урт хугацаанд тогтвортой, ойлгомжтой, өрсөлдөх чадвартай болно. Ер нь хөрөнгө оруулагчдын сонирхол илт сэргэж байна. 

-УИХ-аар Ашигт малтмалын тухай хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулах хуулийн төслийг хэлэлцүүлж байна. Гэвч энэ хуулийн төсөлтэй холбоотой санал шүүмжлэл их байна. Тухайлбал УИХ дээр хэлэлцүүлгийн шатанд явж буй Стратегийн ач холбогдол бүхий ордод нэмж хамруулах долоон ордыг энэ хуульд хамааруулсан асууудал хөндөгдөөд байгаа. Ингэсэнээр Засгийн газар өөрийн хувь оролцоон дээр бусадтай наймаа тохиролцоо хийх боломж нь нээгдэж байна гэсэн зүйлийг  УИХ дахь МАН-ын бүлгийнхэн тавьж байгаа? 

-Долоон ордыг стратегийн ордод хамааруулах асуудал бол одоогийн энэ Ашигт малтмалын тухай хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөлтэй огт холбоогүйгээр өнгөрсөн онд буюу 2013 оны 5 сарын 31-д УИХ-д өргөн баригдсан. Уг төсөлд  одоогоор хучинтэй байгаа хуульд зааснаар стратегийн ордын шалгуурыг хангасан,  мөн компани нь өөрөө хүсэлт гаргасан 7 ордыг хамруулахаар тусгасан байдаг. Саяхан уг асуудлыг Засгийн газар эргүүлэн татсан. Учир нь энэ асуудлыг 2014 оны 1 дүгээр сард батлагдсан Төрөөс эрдэс баялгийн салбарт баримтлах бодлогын баримт бичигтэй уялдуулах шаардлага бий болсон. Эдгээр ордоос газрын ховор элементийн ордуудыг хууль батлагдтал хүлээж, нэгэнт орон нутаг нь Хөшөөтийн нүүрсний ордын стратегийн ордод хамруулья гэсэн саналаасаа татгалзсан учир энэ саналынх дагуу шийдвэрлэж, компани нь хамруулах хүсэлтэй байгаа Гачуурт зэрэг 2 ордыг стратегийн ордод хамруулах УИХ- ын тогтоолыг төслийг бэлтгэж байна.