Р.Жигжид: 256 тэрбумыг алтны компанид олгоно
Уул уурхайн сайд Р.Жигжидээс дараах тодруулгыг хийлээ.
-Хоёр жилийн өмнө л алтны компаниудад зээл олгох асуудал яригдсан ч одоо хэр нь шийдвэрлэгдсэнгүй. Компаниуд хүлээгээд л байдаг. Энэ асуудлыг Засгийн газар хэзээ шийдэх вэ?
-Өнгөрсөн оны сүүлээр Засгийн газар шийдсэн. Өвлийн улиралд алт олборлолт хийгддэггүй, хавраас ажил нь эрчимждэг учраас энэ үеэс үйл ажиллагааг нь хэвийн эхлүүлэхээр бэлтгэл хангаж байна. Уул уурхайн яам уулын ажлын төлөвлөгөөг компаниудаас авсан. Өнгөрсөн жил хэдий хэмжээний олборлолт хийсэн, цаашид яах вэ, тэр бүгдэд нь тулгуурлан боломжтой компаниудыг сонгоод нэрсийг Монгол банк руу хүргүүлчихсэн. Нийтдээ 256 тэрбум төгрөгийн эх үүсвэр шаардаж байгаа. Түүнийг төв банк гаргаж, арилжааны банкаар дамжуулан олгоно. Нэг ёсны Монголбанк, арилжааны банк, аж ахуйн нэгжүүд хоорондоо ярих асуудал гэж ойлгож болно. Эрсдэлтэй бизнес учраас зээлийн барьцаа гэх мэт зүйлээ аж ахуйн нэгжтэй ярилцаж таарна. Энэ мэтчлэн хэрэгжүүлэх шатандаа яриа хэлцэл явж байна.
-Нийтдээ хэчнээн компани санхүүжилт авах боломжтой байгаа вэ. Жагсаалт гарсан уу. Зээлийн хүү нь хэд бол?
-Эхний шатанд 50 шахам компани багтсан. Тэдгээрийг дотор нь дахин шүүнэ, Монголбанк, арилжааны банк шалгаруулна. Энэ жилийнх нь үйл ажиллаганы үр дүнг хараад нэмж санхүүжилт олгох боломжтой.
-Сүүлийн жилүүдэд алт тушаалт нэмэгдсэн. Өнгөрсөн жил хэдий хэмжээний алт олборлсон бэ. Алтны үнэ өсөх үү. Прогноз яаж гарч байгаа бол?
-Монгол Улс “Алт” хөтөлбөрийг өнгөрсөн 2 жил хэрэгжүүллээ. 2014 онд 13 тонн алт олборлосон нь өмнөх онтой харьцуулахад 2.6 дахин нэмэгдсэн үзүүлэлт бол 2015 онд 15 тонн шахуу алт авсан. Хөтөлбөр үр дүнгээ өгч байна. Ийм үр дүнд хүрэхэд татварын орчин нөлөөлсөн. Тухайлбал, ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөрт 5 хувийн татвар авдаг байсныг Монголбанкинд тушаасан нөхцөлд 2.5 хувь төлдөг байхаар болж хувь хэмжээг нь бууруулсан. Үнээсээ хамаараад өсдөг өсөн нэмэгдэх рояльтыг 0 болгосон. Энэний үр дүнд татвараас зугатан янз бүрийн замаар арилжаалагддаг байсан алтны хэмжээ буурч, Монголбанкинд тушаагдах нь нэмэгдсэн.
Иргэдийн тушааж байгаа алтны хэмжээ мөн өссөн дүн гарч байгаа. Нийт тушаасан алтны 40-50 хувийг иргэд гэсэн статистик гарч байна. Алтны үнэ харьцангуй тогтвортой байна
-Иргэд алт тушаах нь ихэслээ гэж байна. Татвар төлдөг үү. Зохицуулалт шаардлагатай гэж ойлгож болох уу?
-Бичил аргаар олборлож байгаа алт олборлолтод онцгой анхаарах шаардлагатай болж байгаа. Татварын орчинтой холбоотой зүйл бас бий. Бичил хэлбэрээр алт олборлож байгаа иргэдийн хувьд үйл ажиллагаа нь хоёр янз байна. Зохион байгуулалтад орсон нь сарын 53 мянган төгрөгийн хураамж төлдөг. Харин нэг хэсэг нь татвар хураамж ч төлөхгүйгээр зөвшөөрөл ч авахгүйгээр үйл ажиллагаа эрхэлдэг.
Тэдний хувьд томорсон нь ч бий. Өнөөдөр мөрдөж байгаа журам бичил уурхай эрхлэгчид мөрдөхөд цаг үеийн шаардлага хангахгүй болсон. Жишээ нь, тэнд ашиглах тоног төхөөрөмж нь 50 куб-ын хөдөлгүүрээс доош багтаамжтай байх ёстой гэдэг ч юм уу, өгч байгаа талбай нь үүсмэл орд гэдэг юм уу, эсвэл эдийн засгийн хувьд үр ашиггүй гэдэг юм уу, техникээр олборлох боломжгүй, талбайн хэмжээ хязгаарлагдмал болсон. Тэгэхээр ямар талбайг яаж олгох юм, тавих шаардлагаа яаж өөрчлөх вэ гэдгээ эргэж харах. Зохион байгуулалттай, албажуулж албан ёсны компани хэлбэрт оруулах. Тэр нь бүртгэлтэй, татвар хураамж төлдөг болох ёстой. Нөгөө талдаа дур зоргоороо авирлаад байгааг таслан зогсоох. Хууль хяналт, мэргэжлийн хяналтын байгууллага хамтарч ажиллах шаардлагатай. Хоёр талаас нь шахаж байж зөв болно.
-Гацууртын ордын төрийн эзэмшлийн хувь хэмжээ тогтоох асуудал УИХ-ын төвшинд нэлээн маргаан дагуулж байна. Хөрөнгө оруулагч талтай ямар хэлэлцээр хийж тохиролцсон юм бэ. Төр 34 хүртэл хувиа эзэмших ёстой, ингэхгүй бол авах татвар нь татвар биш хураамж гэж бие даагч гишүүд мэдэгддэг?
-Хуульд зааснаар улсын төсвийн хөрөнгө оруулалтаар хайгуул хийж нөөц тогтоосон бол төр 50 хүртэл хувийг, хувийн хөрөнгө оруулалтаар хайгуулж хийж нөөцийг нь тогтоосон бол 34 хүртэлх хувийг төр эзэмшинэ гэсэн заалт мөрдөгдөж байгаа. Тэгэхээр Гацууртын хувьд төр 34 хүртэлх хувь эзэмших хувилбар юм. Гэхдээ улс 34 хувьдаа дүйх хэмжээний хөрөнгө оруулалтыг хийх хэрэгтэй болдог. Эдийн засаг хүнд үед энэ хувилбар төвөгтэй. Дээр нь тэрийг хийхийн тулд зээл авах шаардлагатай болно. Ингэхээр эхлээд зээлээ төлнө, дараа нь аж ахуйн нэгж ашигтай ажиллаж байж ногдол ашиг авна. Нэг ёсны хугацаа шаардана гэсэн үг. Тийм учраас өнөөг хүртэл стратегийн ордыг гадаадын хөрөнгө оруулагчтай хамтран ашиглахад учирч байсан хүндрэлийг арилгах зорилгоор ашигт малтмалын нөөц ашигласны тусгай төлбөр гаргаж ирж, ордын эдийн засгийн үр ашиг том жижгээс үл хамаарч 5 хүртэл хувь байхаар хуульчилсан. Алтны үнэ 1300 ам.доллар байх тохиолдолд энэ орд дээр татвар 3 хувь байхаар. Тодруулж хэлбэл, алтны үнээсээ хамаарч дээрх татварын хэмжээ дээш доош хөдлөх зарчмын тохиролцоонд хүрсэн. Энэ хувилбарыг хэрэгжүүлээд явбал борлуулалт хийсний дараагаас нь эхлээд тусгай төлбөрөөрөө улсын төсөвт мөнгө ороод ирэх юм. Өөрөөр хэлбэл, хэдэн жилийн дараа ногдол ашиг хэлбэрээр авах байсан мөнгө энэ компани ашигтай байна уу, ашиггүй байна уу түүнээсээ үл хамаараад борлуулалт хийвэл орлогоос нь 3 хувийн тусгай төлбөр авах боломж нээгдсэн гэсэн үг юм. Энэ ордын хувьд үндсэндээ тусгай төлбөр нь гурван төрөл болж тогтож байгаа. Нийтдээ 13 хувийн төлбөрийг Монгол Улсын Засгийн газар авах боломж бүрдэж байгаа.
-Нарийвчилсан тооцоогоор улсын төсөвт хэдий хэмжээний татвар орж ирнэ гэсэн үг бэ?
-Нийт борлуулалт маань 1.8 тэрбум. Эндээс Засгийн газарт ногдох мөнгөн урсгал нь 432.3 тэрбум төгрөг оногдох юм. Эдийн засгийн нарийвчилсан тооцоог хийхдээ тухайн үед алтны ханш 1300 ам.доллартай тэнцэж байх үеийнхээр гаргасан.
Хөрөнгө оруулалтаа нөхөх хугацаа 5.2 жил. Нийт мөнгөн урсгалын 68-70 орчим хувь Монголын Засгийн газарт ногдох тооцоо бий.
-Гацууртын ордыг ашигласан нөхцөлд хүнцэл гэх хортой бодис байгаль орчин сүйтгэнэ гэх мэдэгдлийг зарим хөрс судлаач мэдэгдэх боллоо. Судалгаа шинжилгээ хэр хийгдсэн байдаг юм бол. Гацууртын ордыг ашигласан нөхцөлд хүнцэлийг яаж саармагжуулж аюулгүй болгох вэ?
-Орд ашиглахтай холбоотойгоор хүнцэлийг яаж ангижруулж байгаль орчинд хоргүй болгох вэ гэдэг асуудлыг хөрөнгө оруулагч талд тавиад хариуг бичгээр авсан. 2009 онд холбогдох шинжилгээний байгууллагатай хамтраад судалгаа хийж туршилт хийсэн байдаг юм билээ. Тухайлбал, энэ ордын шороон ордыг ашигласан. Газрын хөрс эвдэгдэхэд ил гарсан хүнцэл урвалд орсон. Тэнд үүссэн цөөрөмд туршилт хийгдсэн. Гурван төрлийн хүнцэл байгаа. Органик хүнцэл, таван валянтын, гурван валянтын хүнцэл гэж байна. Гурван валянтын хүнцэл нь илүү хортой. Тэгэхээр энэ хүнцэлийг саармагжуулж таван валянтын болгож тогтвортой төлөвт оруулж тундасжуулдаг юм байна. Ингэхийн тулд төмрийн сульфат, хүчил төрөгч устай холихоор таван валянтын хүнцэл үүсч, тэр нь тунадас үүсгэж, элсэнд шингээн авч байгаль орчинд аюулгүй болгож цэвэршүүлэх туршилт амжилттай хийсэн байна. Цаашдаа энэ ордыг ашигласан нөхцөлд Гацууртаас ирсэн горхи түрүүчийн уул уурхайн үйл ажиллагааны явцад шургаад хэцүү байдалд орсон. Олборлолт явуулах эдэлбэр талбайг тойруулаад доош нь урсгах, бохирдсон гэх усыг цуглуулж цөөрөм байгуулаад химийн урвалаар тундасжуулж олон улсын стандартад нийцсэн ус болгон эргэж байгальд нийлүүлнэ гэсэн. Энэ бол анх удаа манайд хийх гэж байгаа зүйл биш уул уурхайг ашиглах явцад хийгддэг үйл ажиллагаа гэж ойлгох хэрэгтэй.
Эх сурвалж. news.mn